ღმერთმა ჩვენს ბუნებაში მწუხარების უნარი იმისათვის კი არ ჩადო, რომ უგუნურად და უდროოდ ვწუხდეთ და განსაცდელების გამო დავიღუპოთ, არამედ იმისათვის, რომ მისგან უდიდესი სარგებელი მივიღოთ. მწუხარება მაშინ კი არ გვმართებს, როდესაც განსაცდელში ვართ, არამედ – როდესაც ცუდ საქმეებს ჩავდივართ. სხვათა შორის, ჩვენ დავამახინჯეთ ეს კანონზომიერება და პირიქით ვიქცევით: ათასი სისაძაგლის ჩამდენნი ოდნავადაც არ ვწუხვართ, მაგრამ თუ ვინმე მცირედ შეურაცხგვყოფს, მაშინვე სულით ვეცემით, ვდრტვინავთ და წუთისოფლიდან გაქცევასვითხოვთ, რადგან არ ვიცით, რომ მწუხარება და განსაცდელები სათნოებებზე არანაკლებ წარმოაჩენს ჩვენდამი ღვთის მზრუნველობას.

თუმცა ამქვეყნიერ მწუხარებათა შესახებ რომ არაფერი ვთქვათ, თვით ჯოჯოხეთის გეენიით მუქარაც, ცათა სასუფეველის აღთქმის მსგავსად, ღვთის კაცთმოყვარეობის მაჩვენებელია, რადგან გეენიით რომ არ დაგვმუქრებოდა, ასე იოლად ვერავინ მიაღწევდა ზეციურ სათნოებებს. ყველასათვის ცხადია, რომ სათნოებათა აღსასრულებლად მხოლოდ სიკეთის დაპირება არაა საკმარისი და დაუდევრად მავალს ამ გზაზე გულმოდგინებას მატებს სასჯელის შიში.

მწუხარება და სევდა არც იმისთვის არსებობს, რომ სიკვდილის, მატერიალური კეთილდღეობის დაკარგვისა თუ სხვა მსგავსი მიზეზების გამო დავსევდიანდეთ, არამედ იმისთვის, რომ ცოდვათაგან გავთავისუფლდეთ.

მეომარი, რომელსაც სიკვდილის ეშინია, ვერასოდეს შეძლებს გმირობას! ამგვარად, მწუხარე უნდა წუხდეს არა იმის გამო, რომ დაისჯება, არამედ იმიტომ, რომ საკუთარი ცოდვებით ღმერთს არისხებს. სასჯელის გამო მწუხარება ღმერთისგან გვაშორებს და მის მტრად გვაქცევს, ხოლო ცოდვათა გამო მწუხარება ღმერთთან გვარიგებს და გვაახლოვებს.

იმისათვის არ ხარ მოვლენილი წუთისოფელში, ადამიანო, რომ უშრომლად იკვებო და განსაცდელები არ მოითმინო, არამედ იმისათვის, რომ ტანჯვის დათმენით ჰპოვო დიდება. მამაცი არ ეძებს მყუდროებასა და სიამოვნებებს; ამგვარი რამ ჭიას ახასიათებს, რომელიც აზროვნებას მოკლებულია და არა გონიერ ადამიანს. რა თქმა უნდა, უნდა ილოცო, რომ განსაცდელში არ ჩავარდე, მაგრამ თუ ამგვარი რამ მოხდება კიდეც, ნუ ძრწი და ნუ სულმოკლეობ, არამედ მთელი შენი ძალებით შეეცადე, რომ უმეტესი დიდება მოიპოვო.

მეომართაგან ყველაზე მამაცნი, როგორც კი საყვირით მოუხმობენ, თვალწინ წარმოიდგენენ ალაფს, გამარჯვებასა და გმირობით გამორჩეულ წინაპრებს. ასევე შენც, სულიერი საყვირის ხმაზე, გახდი ლომზე ძლიერი, იმოქმედე, შენ წინაშე ცეცხლიც რომ იყოს ან რკინა – ვინაიდან სტიქიონებიც პატივს სცემენ იმათ, ვინც ამგვარ სიმამაცეს გამოავლენს; მხეცებსაც ეშინიათ ასეთი მამაცი მეომრების, და როგორი გამძვინვარებულნიც არ უნდა იყვნენ შიმშილისა თუ თავიანთი ბუნებიდან გამომდინარე, ყველაფერს ივიწყებენ და აცხრობენ თავიანთ ვნებას.

მაშასადამე, ქრისტიანს, თუ ის მწუხარებს, ამის მხოლოდ ორი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს: როდესაც თავად განარისხებს ღმერთს ან როდესაც ამას მოყვასი გაუკეთებს. იმას კი არ უნდა ეშინოდეს და ძრწოდეს, ვისაც შეურაცხყოფენ, არამედ იმას – ვინც შეურაცხყოფს, რამეთუ პირველნი კი არ საჭიროებენ თავის მართლებას ბილწსიტყვაობის გამო, რომელიც მოისმინეს, არამედ უკანასკნელნი – რომლებიც ბილწსიტყვაობდნენ, ვინაიდან სწორედ მათ ემუქრებათ საფთხე. ამგვარად, არ უნდა წუხდნენ ისინი, ვინც საკუთარ თავზე ისმენენ ყოველგვარ სიგლახეს, რადგან სხვების ნათქვამის გამო არ აგებენ პასუხს, მაგრამ უნდა ძრწოდნენ და ეშინოდეთ იმათ, ვინც აუგს ამბობს, რადგან ამის გამო საშინელ სამსჯავროს მიეცემიან. ამიტომაც დავმწუხრდეთ არა იმიტომ, რომ ჩვენ შესახებ ცუდ სიტყვებს ვისმენთ, არამედ იმის გამო, რომ ამგვარ სიტყვებს ვიმსახურებთ. თუ ჩვენ უწესოდ ვცხოვრობთ, თუნდაც არავინ გაგვკიცხოს, ყველაზე საბრალონი ვართ და პირიქით, თუ ჩვენ ვგულმოდგინეობთ სათნოებებისათვის, თუნდაც მთელმა ქვეყანამ გაგვლანძღოს, ვიქნებით ყველაზე ბედნიერნი.

თუ სულიერად სწორ მდგომარეობაში ვიმყოფებით, თუნდაც ყოველი მხრიდან ქარიშხალი აღდგეს, ჩვენ მაინც მყუდრო ნავსაყუდელში ვიქნებით და პირიქით, როცა სულიერად არასწორ მდგომარეობაში ვართ, თუნდაც ყველაფერი ჩვენს სასიკეთოდ ხდებოდეს, მაინც დავინგრევით შინაგანად.

ამას შეიძლება დავაკვირდეთ საკვების მაგალითზეც: როდესაც ჩვენი კუჭი ძლიერია, უხეში ან უმი საკვებიც რომც მიიღოს, ყველაფერს სასარგებლოდ გარდაქმნის, რადგან ბუნებითი უნარი სძლევს საკვების მავნე თვისებებს; მაგრამ როდესაც კუჭი სუსტია, თუნდაც ყველაზე საღ საკვებს საზიანოდ გარდაქმნის, რადგან მისივე სისუსტე ანადგურებს საკვების სასარგებლო თვისებებს.

დამწუხრებულ და სასოწარკვეთილების ღრუბლებით მოცულ სულს არც მოსმენა შეუძლია და არც რაიმე სასარგებლოს თქმა. სევდით დამწუხრებულ სულს არ ძალუძს დიდხანს დაყოვნდეს სიტყვებზე, და როგორც ღრუბელი გადაეფარება მზის სხივებს და უკუყრის მათ, ასევე სულის წინ აღმართული სასოწრკვეთილების ღრუბელი ახშობს სიტყვას და აიძულებს მას სულის სიღრმეში დარჩენას. ამგვარად ემართება მოსაუბრესაც და მსმენელსაც: სევდა ხელს უშლის მოსაუბრეს თავისუფლად ამოთქვას სიტყვა და ხელს უშლის იმასაც, რომ მთელი თავისი ძალმოსილებით შეაღწიოს სიტყვამ მსმენელის სულში. მაგალითად, როდესაც იობთან მივიდნენ მეგობრები, რომლებმაც იმ უბედურების შესახებ შეიტყვეს, მის ოჯახს რომ შეემთხვა და როდესაც ნაცარში მჯდომი იხილეს წყლულებდაჩირქებული მართალი ადამიანი, სამოსი შემოიხიეს და აქვითინდნენ, შემდეგ კი ჩუმად, უსიტყვოდ დასხდნენ მის გვერდით და ამით აჩვენეს, რომ მძიმე დარდითა და მწუხარებით შეპყრობილისთვის, თავიდან მაინც, არაფერია დუმილსა და სიჩუმეზე უმჯობესი.

ასე რომ, ვინც განსაცდელებს უშვებს, მანვე იცის განსაცდელების დასრულების დრო. ცხადია, ღმერთს ძალუძს, რომ ყოველგვარი განსაცდელი შეწყვიტოს, მაგრამ არ წყვეტს მწუხარებას მანამ, სანამ არ აღესრულება მოქცევა. უნდა გვიკვირდეს იმათი, ვინც დიდ განსაცდელს ვაჟკაცურად ითმენს, როგორც, მაგალითად, სამი ყრმა (ანანია, აზარია და მისაილ), ხომ არავის გაუკვირდებოდა ის რომ არ დაიწვნენ და უვნებლად გადარჩნენ, ბაბილონის ღუმელიდან შორს რომ ყოფილიყვნენ, მაგრამ უმეტესად გასაკვირი სწორედ ის არის, რომ ყრმები შუაგულ ცეცლხში იმყოფებოდნენ დიდი ხნის განმავლობაში და ცეცხლიდან იმათზე მეტად უვნებლად გამოვიდნენ, ვიდრე ისინი, ვინც ახლოსაც არ იმყოფებოდა ღუმელთან.

იგივე უნდა ითქვას წმიდანთა შესახებ: საკვირველია ის, რომ მრავალი განსაცდელი იყო დაშვებული მათზე, მათ კი განუწყვეტლივ უხაროდათ, ამასთანავე, აზვირთებული ტალღებით გარშემორტყმულნი, თავს ბევრად უკეთესად გრძნობდნენ, ვიდრე ისინი, ვინც აღუშფოთებელი სიმშვიდით ტკბებოდა. და თუ არაფერი შეხვდებოდათ სამწუხარო, მაშინ არც არაფერი იქნებოდა განსაკუთებული იმაში, რომ გამუდმებით ეხარათ, მაგრამ საკვირველი სწორედ ის არის, რომ, მრავალი განსაცდელის გამო სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნის ნაცვლად, წმიდანები აღემატნენ მოვლენებს და თვით ამ განსაცდელებში ჰპოვეს სიხარული.

სიკვდილი ხომ სინამდვილეში ყველაზე მეტად საშინელია, მაგრამ მისი მოლოდინი არამც თუ ამწუხრებს წმიდანებს, არამედ უფრო მეტად ახარებს.

მათ იცოდნენ, რომ სიკვდილის მოახლოება მოღვაწეობის დასასრულია, რომ კაცთმოყვარე ღმერთი ყოველთვის პატივს მიაგებს თავის მონებს, და რომ ხშირად სხვების ცხოვნებასაც მიმადლებს მათ. მაგალითად, ამგვარი რამ აღასრულა უფალმა კაცობრიობის მასწავლებლის – პავლე მოციქულის საშუალებით, რომელიც ყველგან ასხივებდა თავისი სწავლების ნათელს. სწორედ მაშინ, როდესაც რომში მიჰყავდათ მოციქული, ზღვაზე ისეთი ძლიერი ქარიშხალი ამოვარდა, რომ ვინც გემზე იყო, ყველა შიშით ძრწოდა, რადგან გადარჩენის აღარანაირი იმედი აღარ ჰქონდათ. მაშინ პავლე მოციქულმა ამგვარად მიმართა მათ: „ახლა კი გირჩევთ გამხნევდეთ, რადგანაც, ყველანი გადარჩებით, ხომალდის გარდა, ვინაიდან წუხელ გამომეცხადა ანგელოზი ღვთისა, ვისიცა ვარ და ვისაც ვმსახურებ და მითხრა: ნუ გეშინია, პავლე! აუცილებლად უნდა წარუდგე კეისარს, და, აჰა, ღმერთმა გაჩუქა ყველა, ვინც შენთან ერთადაა ხომალდზე“(საქმ. 27: 22-24). მუდამ გვახსოვდეს ამის შესახებ, რადგან, შეჭმარიტად, არაფერია იმაზე მეტად სასარგებლო, ვიდრე გვახსოვდეს ღვთის უსაზღვრო წყალობათა შესახებ როგორც პირადად ჩვენდამი, ასევე მრავალთა მიმართ.

თუ ჩვენ მეგობრის კეთილი საქმეების გახსენებისას ან კეთილ საქმეთა თუ სიტყვათა მოსმენისას გული გვითბება, რაოდენ უფრო დიდი გულმოდგინება გვეუფლება სათნოებათა გამო, რომელთათვისაც შევიტყობთ, რომ დიდ საფრთხეში ვიყავით და ღმერთმა აგვარიდა ისინი. ამგვარი რამ შეემთხვა პავლე მოციქულსაც. ვფიქრობ, არ არის საჭირო საუბარი იმის შესახებ, თუ რა დაითმინა ამ ნეტარმა მოღვაწემ ქადაგებისათვის – შიმშილი, წყურვილი, მზაკვრობა, საფრთხეები, საპყრობილეები, გამათრახება...

ამ საფრთხეთაგან თითოეული საკმარისი იყო, რომ ძლიერად შეეცბუნებინა და შეემუსრა ეს წმიდა სული. მაგრამ როდესაც იგი ბრძანებს: „ვინ უნდა დაუძლურდეს, რომ მასთან ერთად არ დავუძლურდე? ვინ უნდა დაეცეს, რომ ცეცხლი არ შემომენთოს?“ (2 კორ. 11: 29) – ამ სიტყვებიდან კარგად ჩანს, თუ რას წარმოადგენს მისი გამუდმებული სადარდებელი. და მართლაც, თუკი მას აღანთებდა თითოეული დაბრკოლებული, ე. ი. მის სულში ვერასოდეს ჩაქრებოდა ეს მხურვალება, რადგან ამგვარი ცეცხლის შესანარჩუნებლად მრავლად იყვნენ დაბრკოლებულნი. და კიდევ, ხედავდა რა ურწმუნო იუდეველებს, ნუთუ შეძლებდა იგი მცირედ მაინც დაესვენა ტანჯვისა და წუხილისაგან? „ვისურვებდი, – ბრძანებს მოციქული, – თვითონვე ვყოფილიყავი შეჩვენებული და ქრისტესაგან მოკვეთილი ჩემი ძმების, ჩემი სისხლისა და ხორცის (ანუ იუდეველთა) გამო“ (რომ. 9: 3), ე. ი. უმჯობესია მე შთავვარდე გეენაში, ვიდრე ურწმუნოს ვხედავდე იუდეველებსო. თუკი იგი თავს იდებდა ჯოჯოხეთის ტანჯვას იუდეველთა რწმენაზე მოქცევის სანაცვლოდ, მაშინ, ცხადია, რომ როცა ამას ვერ აღწევდა, გეენაში მყოფებზე მეტად იტანჯებოდა. მის მიმართაა ნათქვამი ასევე სიტყვები: „შენთვის საკმარისია ჩემი მადლი, რადგანაც ჩემი ძალა უფრო სრულად ვლინდება უძლურებაში“ (2 კორ 12: 9), ანუ საკმარისია შენთვის, რომ აღადგენ მკვდრებს, კურნავ ბრმებს, განწმენდ კეთროვნებს და აღასრულებ სხვა სასწაულებს – და ნუღარ ეძებ იმას, რომ იცხოვრო უსაფრთხოდ და უზრუნველად და ქადაგებდე სირთულეების გარეშე. იტანჯები და წუხხარ? მაგრამ ჩემს უძლურებას ნუ მიაწერ იმას, რომ შეგურაცხგყოფენ, გცემენ, გდევნიან და გამათრახებენ; პირიქით, რამეთუ სწორედ ამაში ვლინდება ჩემი ძალა (რამეთუ „ჩემი ძალა“ – ამბობს უფალი – „უძლურებაში ვლინდება“), როდესაც გდევნიან და იმარჯვებთ მდევნელებზე, როდესაც ბორკილებდადებული ხართ საპყრობილეში და მოაქცევ იმათ, ვინც გადებს ამ ბორკილებს.

ცხადია, უმეტესად ძნელი მოსათმენია შეურაცხყოფა იმისგან, ვისაც სიკეთე უყავი და ვინც აძაგებს და ამცირებს ამ სიკეთეებს, – აქ მწუხარებას აუტანელი მრისხანება ემატება; თუ წყენას წარჩინებული ადამიანისგან ითმენ, საკუთარ სიამაყესაც იკმაყოფილებ იმით, რომ მას აღემატე; თუ უმნიშვნელო და დამცირებული კაცისგან ითმენ, იმედგაცრუებული ხარ და უფრო მეტად მწუხარებ. მაგრამ იმას კი ნუ აქცევ ყურადღებას დაგვცინიან თუ არა ადამიანები, არამედ იმას, სამართლიანად დაგვცინიან თუ დაუმსახურებლად და უსამართლოდ. და თუ სამართლიანად, თუნდაც რომ არ დაგვცინოდნენ, გვმართებს ვიტიროთ; და თუ უსამართლოდ, თუნდაც რომ ყველა დაგვცინოდეს, ბედნიერად შევრაცხოთ თავი, მაგრამ ვიტიროთ მათთვის, როგორც ყველაზე უბედურთათვის, რომლებიც თავად არაფრით განსხვავდებიან ეშმაკეულებისგან.

დამწუხრებული და გულდამძიმებული ადამიანისთვის ყველაზე მეტად აუტანელია სიტყვა, რომელიც სულს წყლავს. შეახსენეთ ეს საკუთარ თავსაც და სხვებსაც ყოველ დღე. როცა ვინმე აპირებს სხვას რაიმე სთხოვოს, თუნდაც ეს თხოვნა მისაღები იყოს, მაინც ხელსაყრელ დროს ელოდება, რათა მშვიდ და კარგ გუნებაზე იყოს ის, ვისზედაცაა დამოკიდებული თხოვნის აღსრულება, რათა სწორად შერჩეული დროის წყალობით მიიღოს თავისი სათხოვარი – მაშ, რაოდენ უფრო მეტად მართებს მთქმელს სწორად შეარჩიოს თქმისთვის შესაფერისი დრო!

ჩვენ ისე უნდა ვიზრუნოთ ერთმანეთისთვის, როგორც საკუთარი თავისთვის ვზრუნავთ, და იმგვარად უნდა გავუფრთხილდეთ მოყვასს, როგორც ღმერთი გვიფრთხილდება ჩვენ. ჭეშმარიტად, არავინ ისე არ უფრთხილდება საკუთარ თავს, როგორც ჩვენ, ყველას, გვიფრთხილდება ღმერთი, რომელსაც ჩვენზე მეტად სურს, რომ რაიმე ბოროტება არ შეგვემთხვეს. მას შვენის დიდება, პატივი და თაყვანისცემა აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ!

***

ჭეშმარიტად, სასოწარკვეთილების ღირსია ის, ვინც თავად წარიკვეთს სასოს; მას უკვე აღარ აქვს გადარჩენის იმედი. ბოროტების სიღრმეში ჩავარდნა კი არაა საშიში, საშიში ჩავარდნა და იქ დარჩენაა; ბოროტების სიღრმეში ჩავარდნა კი არაა ბიწიერება, არამედ ჩავარდნა და უდარდელობა. მითხარი, რატომ არ ზრუნავ იმისათვის, რისთვისაც უმეტესად უნდა ზრუნავდე? დაეცი და მრავალი ჭრილობა მიიღე? მაგრამ არცერთი ჭრილობა არ არის უკურნებელი; სხეულზე მრავალია ასეთი ჭრილობა, სულში კი – არცერთი. სხეულის ჭრილობებზე განუწყვეტლივ ვზრუნავთ და სულერ ჭრილობეებს კი არაფრად ვაგდებთ.

***

ცოდვათა სიმრავლე კი არ განაპირობებს სასოწარკვეთილებას, არამედ – არასწორი სულიერი განწყობილება. ყველა სახის უწმინდურებაშიც რომ ჩავარდე, საკუთარ თავს ამგვარად მიმართე: ღმერთი კაცთმოყვარეა და სურს ჩვენი გადარჩენა - „მეწამულიც რომ იყოს თქვენი ცოდვები, თოვლივით გავასპეტაკებ“ (ის. 1: 18), ანუ საპირისპირო მდგომარეობით შევცვლიო. ნუ წარვიკვეთავთ სასოს, ნუ დავკარგავთ იმედს, იმდენად სახიფათო არ არის დაცემა, რამდენადაც დაცემა და არადგომა; იმდენად საშიში არ არის გქონდეს ჭრილობები, რამდენადაც – იყო დაჭრილი და არ გსურდეს განკურნება, რადგან ვინ იტყვის: „სუფთა გული მაქვს და ცოდვისაგან განვიწმიდეო?“ (იგავნი 20:9). ამას გეუბნებით არა იმისათვის, რომ უფრო მეტად უზრუნველები გახდეთ, არამედ – რათა დაგიცვათ სასოწარკვეთილებისაგან.