თავი 1

მეოთხე ღვაწლი გვმართებს აღვასრულოთ მრისხანების წინააღმდეგ, რომლის მომაკვდინებელი შხამიც ღვთის შეწევნით უნდა ამოვძირკვოთ ჩვენი სულის სიღრმიდან. თუ ის ჩვენს გულში დაიბუდებს და გონების თვალს დაგვიბრმავებს დამღუპველი სიბნელით, ვეღარ შევძლებთ ვერც სწორად განსჯას, ვერც საღად განჭვრეტას და ვერც ბრძნულ დარიგებას; ვეღარ ვიცხოვრებთ ნამდვილი ცხოვრებით, ვეღარ ვიქნებით შეუპოვარნი სიმართლეში, ვერ შევინარჩუნებთ ჭეშმარიტ სულიერ სინათლეს, რადგან თქმულია: „დაიშრიტა წუხილით ჩემი თვალი“ (ფს 6: 8). ვერ ვიქნებით ჩვენ სიბრძნის თანამონაწილენი, თუნდაც ყველას მიერ ბრძნად ვიყოთ აღიარებული, რამეთუ „მრისხანება ბუდობს უგუნურთა გულებში“ (ეკლ. 7:9), ვერც უკვდავებას შევწვდებით, თუნდაც ადამიანებს კეთილგონივრად ვეჩვენებოდეთ, რადგან მრისხანება ღუპავს გონიერთაც (იგავნ. 15:1); ვერ შევძლებთ გონებაგამჭრიახი წინდახედულობით დავიცვათ სიმართლის კანონები, თუნდაც რომ ყველას სრულყოფილად და წმინდანად მივაჩნდეთ, „რადგანაც გულისწყრომა კაცისა არ იქმს ღვთის სიმართლეს“ (იაკ. 1:20), ვერც თანამედროვეთა პატივისცემას ვერ მოვიპოვებთ, თუნდაც დაბადებიდანვე კეთილშობილად და პატიოსნად მიგვიჩნევდნენ, „რამეთუ კაცი გულმწყრალი არა შუენიერ“ (იგავნ. 11:25); ვერავის დავარიგებთ ბრძნულად, თუმცა დიდად მცოდნედ გამოვიყურებოდეთ, რადგან „ფიცხი კაცი სიბრიყვეს სჩადის“ (იგავ.14:17); ვერც აღშფოთებისგან შევინარჩუნებთ სიმშვიდეს და ვერც ცოდვებს ავირიდებთ თავიდან, თუნდაც სხვები საერთოდ არ გვაწუხებდნენ, რადგან კაცი... ბრაზიანი ბევრს სცოდავს: „ფიცხი კაცი ცილობას ტეხს, სულგრძელი კი დავას აცხრობს“ (იგავნ. 15:18, 29:22).

თავი 2. მათ შესახებ, ვინც ამბობს, რომ მრისხანება არ არის საზიანო, თუკი იმათ გამო ვმრისხანებთ, ვინც სცოდავს, რადგან თვით ღვთის შესახებ არის ნათქვამი, რომ მრისხანებს

ჩვენ გვსმენია, რომ ზოგიერთები ცდილობენ ეს სულის დამღუპველი სნეულება – მრისხანება – შეიწყნარონ, მცდარად განმარტავენ და აკნინებენ რა წმიდა წერილს და ამბობენ, რომ არ არის საზიანო, თუ ცოდვაში მყოფ ძმებზე ვმრისხანებთ, რადგან თვით ღვთის შესახებ არის ნათქვამი, რომ ისიც მრისხანებს იმათზე, ვინც არ ცნობს მას, ან ცნობენ, მაგრამ უგულებელყოფენ უფალს, როგორც ამის შესახებ წერია ფსალმუნში: „და განრისხნა გულისწყრომით უფალი ერსა თჳსსა ზედა“ (ფს. 105:40); ასახელებენ იმასაც, თუ როგორ ლოცულობს წინასწარმეტყველი: „უფალო, ნუ გულისწყრომითა შენითა მამხილებ მე, ნუცა რისხვითა შენითა მსწავლი მე“ (ფს 6:2), მაგრამ ვერ აცნობიერებენ იმას, რომ ამ მომაკვდინებელი მანკიერების – მრისხანების გამართლების მიზნით საბაბს ეძებენ და ღმერთს – ყოველგვარი სიწმინდის წყაროს – ამ შეურაცხმყოფელ ვნებას მიაწერენ.

თავი 3. რომელ ადამიანურ ქმედებებს მიაწერენ ღმერთს

როდესაც ღვთის შესახებ ვსაუბრობთ, თუ ყველაფერს ხორციელად, სიტყვასიტყვით გავიგებთ, მაშინ აღმოჩნდება, რომ მას სძინავს კიდეც, რადგან ნათქვამია: „განიღჳძე, რად გძინავს, უფალო?“ (ფს. 43:24); სხვაგან კი წერია: „არცა დაიძინოს მცველმან ისრაჱლისამან“ (ფს. 120:4). ასევე: იგი დგას (1მეფ. 3:10; ამოს. 9:1), ზის, როცა ამბობს: „ცა ტახტია ჩემი და ქვეყანა კვარცხლბეკია ჩემი“(ეს. 66: 1), ცა მტკაველით გაუზომავს, დაუთვლია მიწის მტვერი (ეს. 40:12); თვრება ღვინით, რადგან ნათქვამია: „და გაიღვიძა, ვითარცა მძინარემ, უფალმა, როგორც დევგმირმა, ღვინისაგან გამოფხიზლებულმა“ (ფს. 77:65), აღარაფერს ვამბობ არცოდნისა (ეს. 58:3, მთ. 7:23) და დავიწყების შესახებ (ფს 12:2, 41:10, 43:25), რომელიც ხშირად ითქმის უფალთან დაკავშირებით წმიდა წერილში, ასევე სახელდება ადამიანის სხეულის ნაწილები, რომლებიც მიეწერება მას, როგორც კაცს – რომ აქვს თავი, თმები, ცხვირი, თვალები, სახე, ხელები, თითები, მუცელი, ფეხები. თუ ჩვენ გვსურს გავიგოთ ეს ყველაფერი სიტყვასიტყვით, პირდაპირი მნიშვნელობით, მაშინ უნდა ვიფიქროთ, რომ ღმერთს აქვს სხეულის ნაწილები და სხეულებრივი გამოსახულება – რისი თქმაც არ შეიძლება, ამიტომ ნურც ჩვენ ვიტყვით.

თავი 4. როგორ უნდა ვიმსჯელოთ ადამიანური თვისებებისა და სხეულის ნაწილთა შესახებ, რომლებიც მიეწერება უცვალებელ და უსხეულო ღმერთს

მაშასადამე, საშინელი მკრეხელობაა ამგვარად ვიფიქროთ ღვთის შესახებ, ვინც, წმიდა წერილის თანახმად, არის უხილავი, გამოუთქმელი, მიუწვდომელი, შეუფასებელი, მარტივი; ასევე უდიდესი მკრეხელობაა მივაწეროთ უცვალებელ ბუნებას მრისხანება და მძვინვარება. ამგვარი გამოთქმების მიღმა უნდა ვიგულისხმოთ ღვთის უსაზღვრო ყოვლისშემძლეობა და შესაძლებლობები, რომელთა შესახებაც მხოლოდ წარმოდგენა შეგვიძლია შევიქმნათ დასახელებული სიტყვებით; მაგალითად, ბაგეებში უნდა ვიგულისხმოთ მისი სიტყვები, რომლებიც ნაზად ეხება ჩვენი სულის იდუმალ გრძნობებს, ან რომელთა საშუალებითაც მეტყველებს მამათა და წინასწარმეტყველთა მიერ; თვალებში უნდა ვიგულისხმოთ ღვთაებრივი მჭვრეტელობის უსაზღვროება, რომ ყოველივეს ჭვრეტს და განაგებს, და რომ მის წინაშე არაფერია დაფარული, არც ის, თუ რას ვფიქრობთ ან ვაკეთებთ; ხელების ხსენებისას უნდა ვიგულისხმოთ ღვთის განგებულება და მოქმედება, რადგანაც ის არის ყველაფრის შემქმნელი და ყოველივეს შემოქმედი; მკლავი არის ნიშანი მისი ძლიერებისა და განგებულებისა, რომლითაც ყოველივე უპყრია და ყოველივეს განაგებს და მართავს. აღარ განვაგრძობ სხვათა დასახელებას, ვიტყვი მხოლოდ იმას, რომ ჭაღარა ნიშნავს დღეგრძელობას, ღვთის უსასრულობას, და რომ მას არა აქვს დასაწყისი და დასასრული, რომ იგი იყო უწინარეს საუკუნეთა და აღემატება ყველა ქმნილებას. ასევე, როდესაც ვკითხულობთ ღვთის მრისხანების შესახებ, უნდა ვიგულისხმოთ არა ადამიანური სიბრაზე, არამედ – ღვთაებრივი და სრულყოფილი, რომლისთვისაც უცხოა ყოველგვარი აღშფოთება, მსგავსადვე უნდა გავიგოთ, რომ იგი არის მსაჯული და შურისმაძიებელი ყველა იმ უსამართლობის გამო, რომლებიც აღესრულება ქვეყანაზე, რათა გვეშინოდეს, ამ სიტყვების სულიერი აზრშემცველობით, საშინელი შურისძიებისა ჩვენი საქმეების გამო – უნდა გვეშინოდეს, რომ მისი ნების საწინააღმდეგოდ არ მოვიმოქმედოთ რამე. ადამიანურ ბუნებას ეშინია იმისი, ვინც მასზე ბრაზდება და შესაბამისად, მის შეურაცხყოფას ერიდება ისევე, როგორც სინდისის ქენჯნით იტანჯებიან რაიმე ბრალეულობის გამო სამართლიანი მსაჯულის წინაშე. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სამართლიანი მსაჯულია მრისხანე, არამედ იმას, რომ სამართლიანი ნაცვალგების მოლოდინში თავად დამნაშავე გრძნობს შიშს კანონის მოთხოვნათა წინაშე, და რაც არ უნდა დიდი სიმშვიდათა და სიმდაბლით აუწყონ მას სასჯელის შესახებ, მაინც ძლიერი გულისწყრომისა და სასტიკი მრისხანების გამოხატულებად მიიჩნევს სასჯელს. სიტყვა გაგვიგრძელდა და არც ამ ნაშრომის მიზანს არ წარმოადგენს ის, რომ განვმარტოთ ყველაფერი, რაც წმიდა წერილშია ნათქვამი ღვთის კაცობრივი ბუნების შესახებ. ამჯერად საკმარისია ის, რაც გულისწყრომისა და მრისხანების შესახებ ვთქვით, რათა, თავისი უცოდინარობის გამო, არავინ ეძიოს სნეულებისა და მარადიული სიკვდილის მიზეზი იქ, სადაც სიწმინდეს, უკვდავებას და ცხონების საშუალებებს უნდა მოიპოვებდეს.

თავი 5. რა სახის სიმდაბლე უნდა ახასიათებდეს ადამიანს

მაშასადამე, ადამიანისთვის, რომელიც სრულყოფილებისკენ ისწრაფის და სურს სჯულიერად იღვაწოს სულიერ ასპარეზზე, უცხო უნდა იყოს მრისხანებისა და გულისწყრომის ვნება. დაე, გულისხმაყოს, რას აუწყებს მას რჩეული ჭურჭელი: „ყოველი სამწარე და რისხვაჲ და გულის წყრომაჲ და ღაღადებაჲ და გმობაჲ მოისპენ თქუენ შორის ყოვლითურთ უკეთურებით„(ეფ. 4:31). ასე რომ, როდესაც მოციქული პავლე ამბობს, ყოველგვარი მრისხანება შორს იყოს თქვენგანო, ამ სიტყვებიდან ჩანს, რომ არავითარ წინაპირობას არ მიიჩნევს მრისხანების დასაშვებად, თუნდაც ის საჭიროდ და სასარგებლოდ გვეჩვენებოდეს. ამიტომ თუ რომელიმე ძმა სცოდავს, უნდა ვეცადოთ ისე გამოვასწოროთ სნეული – რომელიც, შესაძლოა, მხოლოდ მცირედ გაციებული იყოს – რომ თავად არ დავსნეულდეთ მრისხანებით გამოწვეული სიბრმავით. თუკი ვინმეს სხვისი იარების განკურნება სურს, ჯერ თავად უნდა იყოს ჯანმრთელი და განკურნებული ყოველგვარი სნეულებისგან, რათა მის მიმართ არ იქნას ნათქვამი სახარებისეული სიტყვები: „მკურნალო, განიკურნე თავი შენი“ (ლუკ. 4: 23), ასევე: „ანუ რაჲსა ხედავ წეულსა თუალსა შინა ძმისა შენისასა და დჳრესა თუალსა შინა შენსა არა განიცდი? ანუ ვითარ ჰრქუა ძმასა შენსა: მაცადე, და აღმოგიღო წუელი თუალისაგან შენისა, და აჰა ეგერა დჳრე თუალსა შინა შენსა!“ (მთ. 7: 3–4).

თავი 6. სამართლიანად და უსამართლოდ განრისხების შესახებ

რა მიზეზითაც არ უნდა იყოს გამოწვეული მრისხანება, იგი სულიერ თვალს აბრმავებს, რადგან მომაკვდინებელი წყლულით აზიანებს მზერის სიმახვილეს და არ აძლევს მას საშუალებას იხილოს მზე სიმართლისა. მნიშვნელობა არა აქვს, რომელი მეტალის ფირფიტას დავიდებთ თვალებზე: ოქროს, ტყვიას თუ რომელიმე სხვას, რადგან მეტალის ცვლილებით არ შეიცვლება სიბრმავის ხარისხი; თუმც ჩვენში არსებული მრისხანება ზოგჯერ სამსახურსაც გვიწევს, რის გამოც სასარგებლო და მაცხოვნებელი ხდება ის ჩვენთვის. მაგალითად, როცა ავხორცული გულისთქმების გამო ვწუხვართ და მათი აღსრულების ან ადამიანებთან მათზე საუბრის გვრცხვენია, მაშინ გულშიც აღარ ვივლებთ ამგვარ გულისთქმებს, რადგან გვეშინია ანგელოზების და ვძრწით ყოვლისმცოდნე და გულთამხილავი უფლის წინაშე, რომლის თვალებიც ყველაფერს ხედავენ და რომლისგანაც ვერ დაიფარება ჩვენი სულის საიდუმლოებანი.

თავი 7. რა საჭიროა ჩვენთვის მრისხანება და ნეტარი დავითის რომელი მაგალითებით შეიძლება მივიჩნიოთ მრისხანება მაცხოვნებლად

დასაშვებია მრისხანება თვით იმ მრისხანების წინააღმდეგ, რომელიც ძმის მიმართ აღგვეძრა, რათა ამ განრისხებით მას (თვით მრისხანებას) საშუალება არ მიცვეთ ჩვენი გულის იდუმალ სიღრმეებში დაემკვიდროს. ამგვარ მრისხანებას გვასწავლის ჩვენ წინასწარმეტყველი დავითიც, რომელმაც იმდენად განიშორა ეს ვნება, რომ თვით მტრების მიმართაც აღარ განიცდიდა შურისძიების გრძნობას, ხოლო როდესაც ღმერთი ხელში უგდებდა თავის მტრებს, ამბობდა:“განრისხნებოდეთ და ნუ სცოდავთ“ (ფს. 4:5). ერთხელ, როდესაც დავითმა ბეთლემის ჭის წყალი მოისურვა და მამაცმა მებრძოლებმა მიუტანეს კიდეც (რომელთაც ამის გამო თავი საფრთხეში ჩაიგდეს – რადგან მტრის რაზმები გაარღვიეს და ისე გამოიტანეს წყალი) – საკუთარ თავზე განრისხდა მეფე, მაშინვე მიწაზე დააქცია წყალი, ამგვარად აღკვეთა სურვილის ვნება, რომელიც ღმერთს შესწირა და ამ სურვილს არდამონებულმა თქვა: „შორს იყოს ჩემგან, უფალო, ასეთი საქმე!“ (2 მეფ. 23:17). ასევე, როდესაც სემეი ქვებს ესროდა დავით მეფეს და ყველას წინაშე ხმამაღლა ლანძღავდა, აბესამ, სარუიას ძემ, რომელიც დავითის მხედართმთავარი იყო, განიზრახა შური ეძია მეფის შეურაცხმყოფელზე და თავი მოეკვეთა მისთვის (უთხრა აბესამ, ცერუიას ძემ, მეფეს: რისთვის აგინებს ეს მკვდარი ძაღლი ჩემს მეფე-ბატონს? წავალ და თავს წავაცლი!), მაგრამ ღვთისმოსავი დავითი უმეტესად აღაშფოთა აბესას სასტიკმა გადაწყვეტილებამ. მეფემ საოცარი სიმშვიდით შეინარჩუნა სიმდაბლე და მოთმინება და უთხრა აბესას: „რა გინდათ ჩემგან, ცერუიას ძენო? თუ იწყევლება, იქნება უფალმა უბრძანა, დასწყევლეო დავითი. ვინ ეტყვის, ასე რატომ აკეთებო?... თავი დაანებეთ, იწყევლებოდეს, უფალს ასე უბრძანებია. ვინძლო მოხედოს უფალმა ჩემს გასაჭირს და დღევანდელი მისი წყევლის სანაცვლოდ სიკეთე მომაგოს უფალმა“ (2 მეფ. 16: 9 – 12).

თავი 8. მრისხანება საკუთარი თავის მიმართ გვმართებს

მაშასადამე, გვმართებს, რომ საკუთარ თავზე განვრისხდეთ და სარგებელი მივიღოთ ამით ან ჩვენს თავში მოსული ცუდი აზრების გამო განვრისხდეთ, რათა არ მოვუსმინოთ მათ და არ შევცოდოთ. ეს კარგად ჩანს შემდეგ სიტყვებში: „რაჲ სთქუათ გულთა შინა თქუენთა, სარეცელთა თქუენთა ზედა შეინანეთ“ (ფს. 4:5), ანუ რასაც გულში გაიფიქრებთ ცუდი აზრების მოულოდნელი თავდასხმისას, მაშინვე უნდა განიშოროთ სულიერი განსჯით ყოველგვარი მრისხანება და შფოთი, და როგორც სიმშვიდის სარეცელზე დავანებულებმა, გამოასწოროთ ის მაცხოვნებელი სინანულით. მოციქულმა პავლემაც სწორედ ფსალმუნის ამ სიტყვების შესაბამისად თქვა: „გული გიწყრებოდენ და ნუ სცოდავთ: მზე ნუ დაჰვალნ განრისხებასა თქუენსა. ნუცა სცემთ ადგილ ეშმაკსა.“ (ეფ. 4: 26 – 27). თუ ჩვენი განრისხებისას სიმართლის მზე ჩაესვენება და ჩვენს გულში ეშმაკს დავუთმობთ ადგილს, მაშ, როგორღა გვეუბნება მოციქული: „განრისხნებოდეთ და ნუ სცოდავთ“? მაშასადამე, ცხადია, რომ პავლე მოციქული სხვა რამეს ამბობს: განრისხდით თქვენს უმსგავსო ქმედებებსა და მრისხანებაზე, რათა თქვენი მათდამი დათმობის გამო არ ჩავიდეს სიმართლის მზე (ქრისტე) თქვენივე მრისხანებით დაბნელებულ სულში და უფლის განშორების შემდეგ, ეშმაკს არ დაუთმოთ ადგილი თქვენს გულშიო.

თავი 9. რომელი მზის შესახებ არის საუბარი, რომ ჩვენი მრისხანებისას არ ჩავიდეს

ამ მზის შესახებ ღმერთი წინასწარმეტყველის პირით ცხადად შეგვახსენებს: „და აღმოგიბრწყინდეს თქუენ მოშიშთა სახელისა ჩემისათა მზე სიმართლისა და კურნებაჲ შორის ფრთეთა მისთა“ (მალაქ. 4:2). ასევე, ნათქვამია, რომ ცოდვილებისთვის, ცრუწინასწარმეტყველთა და მრისხანეთათვის მზე ჩავა შუადღეს, როგორც გვაუწყებს ამის შესახებ წინასწარმეტყველი: „ამბობს უფალი ღმერთი, რომ შუადღისას ჩავიყვან მზეს“ (ამოს. 8: 9). სახეობრივად მზის ქვეშ შეიძლება მოვიაზროთ გონება, რომელსაც სამართლიანად ეწოდება მზე, რომელიც ააშკარავებს გულისზრახვებსა და აზრებს; დაე, ნუ ჩაქრება იგი მრისხანებით, რათა სიმართლის მზის ჩასვლის შემდეგ მრისხანებამ მთავარ დამნაშავესთან, ეშმაკთან ერთად არ მოიცვას ჩვენში არსებული ყველა გრძნობა და მრისხანების წყვდიადით გარემოცულნი, როგორც ბნელ ღამეში მყოფნი, უცოდინრობაში არ დაგვტოვოს იმათ მსგავსად, რომელთაც არ იციან როგორ მოიქცნენ. ასეთი განმარტება მოციქულის ამ გამონათქვამისა გადმოცემულია მოღვაწე მამების მიერ (რამდენადაც საჭირო იყო, რომ გამოეთქვათ თავიანთი აზრი მრისხანებასთან დაკავშირებით), ისინი მრისხანებას ერთი წუთითაც არ უშვებდნენ თავიანთ გულში და ყოველგვარი ძალისხმევით იცავდნენ სახარების მცნებას: „რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად, თანამდებ არს სასჯელისა“ (მთ. 5:22). ხოლო თუ განრისხება დასაშვები იქნებოდა მზის ჩასვლამდე, მაშინ შურისძიებაც მოესწრებოდა მზის ჩასვლამდე. წმ. იოანე ოქროპირი მოციქულის სიტყვებს (ეფ. 4:26) მზის ჩასვლის შესახებ სიტყვასიტყვით იგებდა ანუ იმ აზრით, რომ მაშინვე არის საჭირო მრისხანების დაცხრობა და შეურაცხყოფილთან შერიგება. არ შეიძლება მრისხანება გაგყვეს მეორე დღემდე, რადგან ის გულღვარძლიანობასა და გაბოროტებაში გადაიზრდება; ე. ი. ეს ნიშნავს იმას, რომ საჭიროა მრისხანების ჩანასახშივე ჩახშობა და არა იმას, რომ მრისხანება გულში გვქონდეს მზის ჩასვლამდე.

თავი 10. მათ შესახებ, ვინც მზის ჩასვლის შემდეგაც არ წყვეტს მრისხანებას

რა ვთქვათ მათ შესახებ, რომლებიც მტრობას მზის ჩასვლის შემდეგაც არ წყვეტენ, ან მრავალი დღის განმავლობაში შფოთავენ და გულში ინახავენ ბოროტებას იმათ მიმართ, ვის მიმართაც გაღიზიანდნენ?! თუმც სიტყვებით უარყოფენ, რომ მრისხანებენ, სინამდვილეში კი, მათი ქცევებიდან გამომდინარე, ჩანს, რომ ძლიერ აღშფოთებულნი არიან, მაგალითად, არ სურთ განაწყენებულთან საუბარი, არ ეპყრობიან მათ ჩვეული ალერსით, მაგრამ რადგან შურისძიებას არ ცდილობენ, ფიქრობენ, რომ სულაც არ სცოდავენ. თუმცაღა, რადგან იმის საშუალება არ აქვთ, რომ ცხადად გამოავლინონ მტრობა და აშკარად იძიონ შური, ფარულად ინახავენ გულში მრისხანებას და ამით ჯოჯოხეთისათვის ამზადებენ თავიანთ სულს...

თავი 11. მრისხანების თვალთმაქცურად დამფარავი ისევე სცოდავს, როგორც მრისხანების გამომმჟღავნებელი

ფიქრობენ, რომ ზემოაღნიშნულით (ანუ ფარული მტრობით) არ შეიძლება დასრულდეს ყველაფერი და მრისხანებით შთაგონებულნი მხოლოდ მაშინ დაიკმაყოფილებენ თავიანთ მრისხანებასა და დარდს, როდესაც რამენაირად მაინც იძიებენ შურს მოწინააღმდეგეზე. ამგვარად იქცევიან ისინი, ვინც თავს იკავებს არა იმიტომ, რომ მშვიდობა სურთ, არამედ იმიტომ, რომ შურისძიებას ვერ ახერხებენ. მათ მხოლოდ ის შეუძლიათ, რომ ჩვეული ალერსით არ ესაუბრონ იმას, ვისზეც მრისხანებენ, თითქოს მრისხანებისგან მხოლოდ გარეგნული თავშეკავება იყოს საკმარისი და საჭირო აღარ იყოს მისი გამოძევება გულის დაფარულიდან. მრისხანებით დაბნელებული კარგავს ცოდნის ნათელსა და კეთილგონიერებას და აღარ შეუძლია სულიწმიდის ტაძარი იყოს მანამ, სანამ მრისხანების სული იარსებებს მასში. გულში დაყოვნებული მრისხანებით შესაძლებელია ჩვენ გვერდით მყოფებს არ ვაყენებთ შეურაცხყოფას, მაგრამ ის კი შეუძლებელია, რომ მრისხანის გულში სულიწმიდის უბრწყინვალესი ნათელი დაემკვიდროს.

თავი 12. მრისხანებაში ყოფნა მცირე დროითაც კი დაუშვებელია

ღმერთს არ სურს, რომ თუნდაც მცირე დროით დავაყოვნოთ ჩვენს გულში მრისხანება, რადგან ამ მდგომარეობაში მყოფთ უფლება არ გვაქვს სულიერი მსხვერპლი შევწიროთ ლოცვის სახით, და თუ ვაცნობიერებთ, რომ ვინმე ოდნავ მაინც არის განაწყენებული ჩვენზე – „უკუეთუ შესწირვიდე შესაწირავსა საკურთხეველსა ზედა და მუნ მოგეჴსენოს შენ, ვითარმედ ძმაჲ შენი გულ - ძჳრ რაჲმე არს შენთჳს. დაუტევე შესაწირავი იგი წინაშე საკურთხეველსა მას და მივედ და დაეგე პირველად ძმასა შენსა და მაშინ მოვედ და შეწირე შესაწირავი შენი“ (მთ.  5:23–24). შესაბამისად, როგორ უნდა მივცეთ საკუთარ თავს იმის უფლება, რომ მზის ჩასვლამდე – აღარაფერს ვამბობ რამდენიმე დღეზე – დავაყოვნოთ ჩვენში მრისხანება ძმის მიმართ, როდესაც უფლება აღარ გვაქვს ვილოცოთ ღვთის წინაშე იმის გამო, რომ ძმა განაწყენებულია ჩვენზე? მოციქული მოგვიწოდებს: „მოუკლებელად ილოცევდით“ (1 თეს 5: 17);“ მნებავს უკუე ლოცვაჲ მამათაჲ ყოველსა ადგილსა აპყრობად წმიდად ჴელთა თჳნიერ რისხვისა და გულის ზრახვისა“ (1 ტიმ.  2: 8). ისღა გვრჩება, ან საერთოდ არ ვილოცოთ (რადგან გულში ჯოჯოხეთი გვაქვს) და ვიყოთ დამნაშავენი მოციქულის მიერ გადმოცემული მცნების დარღვევაში, რომელიც მოგვიწოდებს გამუდმებით და ყველგან ვილოცოთ, ან, თავი მოვიტყუოთ და ვილოცოთ, მიუხედავად აკრძალვისა, მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რომ ეს იქნება არა ღვთისთვის შეწირული ლოცვა, არამედ მის წინაშე სიჯიუტე წინააღმდეგობის სულით.

თავი 13. ძმური შერიგების შესახებ

რადგან, უმეტესწილად, ყურადღებას აღარ ვაქცევთ განაწყენებულ და შეურაცხყოფილ ძმებს, ან ვამბობთ, რომ ჩვენ მათთვის არაფერი დაგვიშავებია, ამიტომ, სულთა მკურნალი – რომელმაც ყოველი ჩვენგანის საიდუმლო იცის და სურს, რომ ძირფესვიანად ამოვძირკვოთ ჩვენი გულიდან მრისხანების მიზეზები – მოითხოვს ვაპატიოთ და შევურიგდეთ ჩვენს ძმებს, და არა მხოლოდ მაშინ უნდა დავივიწყოთ წყენა ან შეურაცხყოფა, როდესაც ჩვენ ვართ მათ მიერ შეურაცხყოფილნი, არამედ მაშინაც, როდესაც ჩვენ მიმართ მათ აქვთ სამართლიანი თუ უსამართლო შენიშვნები. უფალი მოითხოვს, რომ დავტოვოთ ჩვენი შესაწირავი ანუ შევწყვიტოთ ლოცვა და ჯერ ძმას შევურიგდეთ, და ამგვარად, განვკურნავთ რა ძმას მწუხარებისაგან, შემდეგ შევწიროთ უფალს უბიწო მსხვერპლი ანუ ლოცვები. ყოველთა შემოქმედს არ სურს ჩვენი მსახურებით ერთი შეიძინოს და მეორე დაკარგოს, მას ნებავს, რომ ყველა მისი მსახური ცხონდეს. მაგრამ როდესაც ძმა განაწყენებულია ჩვენზე, ჩვენი ლოცვა ისეთივე უსარგებლო იქნება, როგორი უსარგებლოც იქნებოდა ის, რომ შურისძიების სურვილით გაღიზიანებულებს გველოცა.

თავი 14. ძველი აღთქმა კრძალავს მრისხანებას არა მარტო საქმით, არამედ გონებითაც

დიდხანს არ ვისაუბრებ სახარისებული მცნებებისა და მოციქულთა სწავლების შესახებ, რადგან ძველი რჯულიც, რომელიც, ერთი შეხედვით, უფრო მეტად იწყნარებს მრისხანებას, ასევე კრძალავს ამ ვნებას, რადგან ნათქვამია: „არ გძულდეს ძმაჲ შენი გონებითა შენითა“ (ლევ. 19:17); ასევე: „გზანი ძჳრმოჴსენეთანი სასიკუდინე„(იგავ. 12:28). ხედავ, იქაც იკრძალება მრისხანება არა მარტო საქმით, არამედ ფიქრითაც, რადგან გვევალება, რომ ძირფესვიანად ამოვძირკვოთ გულიდან სიბრაზე და არა მარტო შური არ უნდა ვიძიოთ მიყენებული წყენის გამო, არამედ არც კი უნდა გავიხსენოთ ის.

თავი 15. საუბარი მათ შესახებ, რომლებიც თავიანთ მოუთმენლობას სხვებს აბრალებენ

ხანდახან, სიამაყითა და მოუთმენლობით დამარცხებულებს, სურვილი გვიჩნდება, რომ გამოვასწოროთ ჩვენი გაუწვრთნელი და დაულაგებელი ხასიათი. ამისათვის გვსურს სადმე განვმარტოვდეთ, რადგან, ვფიქრობთ, რომ უფრო სწრაფად მოვიპოვებთ მოთმინების სათნოებას, როდესაც გვერდით ხელისშემშლელი არ გვეყოლება. ამგვარად ვამართლებთ საკუთარ დაუდევრობას და ვამბობთ, რომ მრისხანების მიზეზი ჩვენს მოუთმენლობაში კი არა, ძმების მანკიერებებშია. მაგრამ რადგან თავს ვიმართლებთ და ჩვენს ცოდვებში სხვებს ვადანაშაულებთ, ვერასოდეს მოვიპოვებთ მოთმინების სათნოებასა და სრულყოფილების უმაღლეს ხარისხს.

თავი 16. ჩვენი სიმშვიდე ჩვენზეა დამოკიდებული და არა სხვების მოქმედებაზე

ჩვენი გამოსწორებისა და სიმშვიდის მთავარი მიზეზია არა სხვათა ქმედებები, (რომლებიც ჩვენზე არ არის დამოკიდებული), არამედ – ჩვენი შინაგანი მდგომარეობა. ამგვარად, იმისათვის, რომ არ ვმრისხანებდეთ, საჭიროა არა სხვათა სრულყოფილება, არამედ ჩვენი სათნოებები, რადგან სიმშვიდე სხვათა მოთმინებით კი არ მოიპოვება, არამედ ჩვენი დიდსულოვნებით.

თავი 17. როგორი განზრახვით უნდა გავიდეთ უდაბნოში

უდაბნოში მხოლოდ სრულყოფილები და ყოველგვარი ვნებისგან განწმენდილები უნდა გავიდნენ, რომლებიც ჯერ კიდევ ძმათა შორის ცხოვრებისას გათავისუფლდნენ ვნებებისა და სულმოკლეობისაგან და რომლებიც მოუთმენლობის გამო კი არ ტოვებენ საძმოს, არამედ ღვთიური ჭვრეტისა და უმაღლესი სულიერი ხედვის შეძენის სურვილით, რადგან მას მხოლოდ განმარტოებაში მყოფნი და სრულყოფილნი აღწევენ. ხოლო თუ განუკურნებელ იარებს წავიყოლებთ უდაბნოში, ისინი კი არ განადგურდებიან, არამედ დროებით მოეფარებიან თვალს. განმარტოება განწმენდილებს წმიდა ჭვრეტამდე აღამაღლებს და დაუფარავად უცხადებს სულიერ საიდუმლოებებს, ხოლო ვინც ვნებებისაგან თავისუფალი არ არის, მას ეს ვნებები უფრო მეტად უძლიერდება. მოღვაწე მხოლოდ მანამ ჩანს მომთმენი და მდაბალი, სანამ სხვა ადამიანს შეხვდება, მაგრამ როგორც კი გაღიზიანების მიზეზი მიეცემა, მაშინვე უწინდელ ვნებებს დაუბრუნდება: სწრაფადვე თავს წამოყოფენ მანკიერებები, როგორც გაუხედნავი და დიდი ხნით მოსვენებული და ნასუქალი ცხენები, ისინი უდიდესი მონდომებით გამოიჭრებიან თავიანთი სამყოფელიდან და გაშმაგებით გაიტაცებენ თავიანთ მხედარს დასაღუპავად... დაუდევრობის გამო საკუთარ თავზე არ ვმუშაობთ და იმ მცირე მოთმინებასაც ვღუპავთ, რომელიც, შესაძლოა, ძმებთან ერთად ცხოვრებისას გვქონდა, რადგან სირცხვილისა და ადამიანთა შენიშვნების მაინც გვეშინოდა.

თავი 18. მოუთმენელი და გაღიზიენებული არიან ისინიც, ვისაც სხვები არ აწუხებენ

ყველა შხამიანი გველი და მხეცი უწყინარია მანამ, სანამ უდაბნოში ან საკუთარ ბუნაგში იმყოფება, მაგრამ მხოლოდ ამის გამო არ უნდა ჩავთვალოთ ისინი უშფოთველებად. მათ სიმშვიდეს მათი სიკეთე კი არა, უდაბნოს თვისებები განაპირობებს, მაგრამ როგორც კი საკბენად ხელსაყრელი შემთხვევა მიეცემათ, საგულდაგულოდ დაფარულ შხამსა და შინაგან მრისხანებას მაშინვე გადმოაფრქვევენ, ამიტომ ვინც სრულყოფილებისაკენ მიისწრაფის, საკმარისი არ არის, რომ ადამიანებზე არ მრისხანებს. გვახსოვს, როდესაც უდაბნოში ვიყავით, საწერ ჯოხზე ვბრაზდებოდით, რადგან მისი სისქე არ მოგვწონდა; ან დანაზე ვღიზიანდებოდით, რომლის ბლაგვი პირით ნელა იჭრებოდა რაიმე; ან ტალის გამო ვმრისხანებდით, რადგან მისგან სწრაფად არ წარმოიქმნებოდა ნაპერწკალი, ჩვენ კი კითხვას ვჩქარობდით. ჩვენი გულისწყრომა იქამდე მიდიოდა, რომ სანამ უსულო საგნების ან ეშმაკის მიმართ წყევლას არ წარმოვთქვამდით, ვერანაირად ვერ ვმშვიდდებოდით. ასე რომ, სრულყოფილების მისაღწევად არ არის საკმარისი ადამიანების გვერდით არყოფნა, რადგან თუ თავიდანვე არ შევიძენთ მოთმინებას, მრისხანების ვნება სხვადასხვა მიზეზით უსულო საგნების მიმართ მაინც აღგვეძვრება. როდესაც მრისხანების ვნება გულშია, იგი არ დაუშვებს, რომ სხვა ვნებებისგან გავთავისუფლდეთ და სიმშვიდე მოვიპოვოთ. განა შესაძლებელია რაიმე სარგებლის მიღება და მრისხანების ვნებისაგან გათავისუფლება, თუკი უსულო, უტყვი ნივთები პასუხს არ გვიბრუნებენ წყევლის, მრისხანებისა და გაღიზიანების გამო? ნუთუ ამით უფრო მეტად არ აღეგზნება ჩვენში უგუნური მძვინვარება?!

თავი 19. მრისხანების ვნებისაგან გათავისუფლება სახარებისეული სწავლების მიხედვით

ამგვარად, თუ გვსურს, რომ უმაღლესი სულიერი ჯილდო მივიღოთ, რომელის შესახებაც ნათქვამია: „ნეტარ იყვნენ წმიდანი გულითა, რამეთუ მათ ღმერთი იხილონ“ (მთ.  5: 8), არა მხოლოდ ჩვენს ქმედებებში უნდა ჩავახშოთ მრისხანება, არამედ თვით ჩვენი გულის სიღრმეებიდანაც ფესვიანად უნდა ამოვძირკვოთ იგი. დიდი არაფერია ის, რომ მრისხანების სიტყვებისაგან თავს ვიკავებთ და არ წარმოვთქვამთ მათ, რადგან ღმერთი, რომლის წინაშეც არაფერია დაფარული, ჩვენი გულის დაფარულში ხედავს მათ. ამიტომაც გვასწავლის სახარება, რომ უპირველესად ვნებების ფესვები გავანადგუროთ და არა – ნაყოფი, რადგან ფესვის განადგურების შემდეგ ნაყოფიც აღარ გაიზრდება. ამგვარად, სული მუდმივ სიმშვიდესა და სიწმინდეში იმყოფება, როდესაც მრისხანებას არა მხოლოდ გარეგნულ ქმედებებში, არამედ იდუმალ გულისთქმებშიც არ დავუშვებთ.

იმისათვის, რომ კაცისკვლა არ დავუშვათ, უნდა დავიოკოთ მრისხანება და სიძულვილი. მათ გარეშე ეს ცოდვა არ აღესრულება: „რამეთუ რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად, თანა-მდებ არს სასჯელისა“ (მთ. 5: 22); „ყველა, ვისაც სძულს თავისი ძმა, კაცისმკვლელია“ (1იოანე 3:15) – გულში აღესრულება მკვლელობა. მართალია, ამ დროს ადამიანების ხელით ან ხმლით სისხლი არ იღვრება, მაგრამ, მრისხანების ვნების გამო, კაცისმკვლელად მიიჩნევს მას ღმერთი, რომელიც არა მხოლოდ საქმეების, არამედ სურვილისა და განზრახვის გამო მიაგებს თითოეულს ჯილდოს ან სასჯელს. ამის შესახებ გვაუწყებს წინასწარმეტყველი: „და მე საქმეთა მათთა და გულისსიტყვათა მათთა მეცნიერ ვარ, და მივაგო მათ. აჰა, მოვალ შეკრებად ყოველთა ნათესავთა და ენათა...“ (ის. 66:18). და მოციქულიც ამბობს: „ისინი გვიჩვენებენ, რომ რჯულის საქმე გულის ფიცარზე უწერიათ, რასაც მოწმობენ მათი სინდისი და მათი აზრები, როძლებიც ხან ბრალს სდებენ, ხან კი ამართლებენ ერთმანეთს, საიმდღისოდ, როცა, ჩემი სახარებისამებრ, ღმერთი განსჯის კაცთა ფარულ საქმეებს იესო ქრისტეს მიერ“ (იხ. რომ. 2:15 – 16).

თავი 20. როგორ გავიგოთ რას ნიშნავს უმიზეზო მრისხანება

უნდა ვიცოდეთ, რომ სახარების ზოგიერთ თარგმანში წერია: „ვინც უმიზეზოდ ურისხდება თავის ძმას, სამართალში უნდა მიეცეს“ (მთ. 5: 22) (თუმცა ძველ ქართულ თარგმანში წერია: „ხოლო მე გეტყჳ თქუენ, რამეთუ რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად, თანა-მდებ არს სასჯელისა“). აქ სიტყვა „უმიზეზოდ“ ზედმეტია და უსაფუძვლოდაა დამატებული იმათ მიერ, ვინც არ იცოდა, რომ მრისხანება იმ შემთხვევაშიც უნდა დავაცხროთ, როცა ის სამართლიანი მიზეზებით ჩნდება.

სხვათაშორის, ის, ვინც უმიზეზოდ ბრაზდება, არ იტყვის, რომ უმიზეზოდ მრისხანებს.

ჩანს, ეს სიტყვა დამატებულია იმათ მიერ, ვინც ვერ ჩასწვდა წმიდა წერილის სიტყვებს, თუმცა სურს გაანადგუროს მრისხანების ფესვი და არავითარი მიზეზი არ დატოვოს გულისწყრომისათვის. მოთმინების მიზანი არ არის ის, რომ მხოლოდ სამართლიანად ვმრისხანებდეთ, არამედ ის, რომ საერთოდ არ ვმრისხანებდეთ. თუმცა ზოგიერთები, როგორც ვიცი, სიტყვებს „უმიზეზოდ“ და „უსამართლოდ“ ისე განმარტავენ, თითქოს უმიზეზოდ მრისხანებს ის (ანუ უმიზეზოდ მრისხანების უფლება აქვს იმას), ვის მიმართაც ნებადართული არაა შურისძიება მისგან გამწყრალის მხრიდან. მაგრამ აჯობებს ისე გავიგოთ, როგორც წერია ბევრ ახალ და ყველა ძველ თარგმანში. ნეტარი იერონიმეც, ვფიქრობ, ამ აზრისაა. იგი ამბობს: თუ ჩვენ, ყველას, გვევალება, რომ მეორე ლოყა მივუშვიროთ იმას, ვინც გაგვარტყამს, გვიყვარდეს ჩვენი მტრები და ვილოცოთ მათთვის, ვინც გვდევნის, მაშინ არანაირი მიზეზი აღარ გვრჩება მრისხანებისათვის. ცოდვისგან არ თავისუფლდება ის, ვინც თავის შეურაცხმყოფელთა და განაწყენებულთა მიმართ მრისხანებს, რამეთუ როგორც არავისთვის არის ნებადართული თვითნებურად მოკლას ვინმე, თუნდაც სამართლიანი მიზეზის გამო, ასევე არავისთვის არის ნებადართული გაბრაზება, თუნდაც სამართლიანი მიზეზით, დაუშვებელია ბოროტება უსურვო სხვას და შური იძიო წყენის გამო, რაც ბოროტებაზე ბოროტებით პასუხის გაცემა იქნებოდა. სულ სხვაა და ზემონათქვამს არ ეწინააღმდეგება, როდესაც ზოგჯერ უმიზეზოდ ბრაზდებიან ვინმეზე და სულელს უწოდებენ, რადგან აქ არ ვსაუბრობთ მრისხანების უნებლიე გამოვლინებებზე, რომელთა მოთოკვის ძალაც ჩვენ არ შეგვწევს, მაგრამ გააზრებული და დაუნდობელი მრისხანება დაუშვებელია. ასევე არ ვსაუბრობთ იმის შესახებ, როცა ვინმე მრისხანებს სხვისი ცოდვების გამო, რომლის შესახებაც ამგვარადაა ნათქვამია: შეიძულე ცოდვები და არა ძმა, რომელიც ძმური სიყვარულით უნდა გიყვარდეს. ამიტომაც ამბობს ნეტარი ავგუსტინე: უნდა გავიაზროთ, რას ნიშნავს საკუთარ ძმაზე მრისხანება, რადგან თუ ვინმე მრისხანებს ძმის ცოდვაზე, არ ნიშნავს, რომ ძმაზე მრისხანებს. ძმის გამოსწორებისაკენ მიმართულ სიბრაზეს არცერთი კეთილგონიერი ადამიანი არ უარყოფს – ასეთ მრისხანებას, რომელიც სიკეთისაკენ მიისწრაფვის და წმიდა სიყვარულიდან მომდინარეობს, არ შეიძლება ვუწოდოთ ცოდვა.

თავი 21. რა საშუალებები არსებობს მრისხანების ამოსაძირკვად

ქრისტეს მოღვაწემ, რომელიც კანონიერად იღწვის, აუცილებლად ძირფესვიანად უნდა ამოძირკვოს თავისი გულიდან მრისხანება. ამ სნეულებისაგან სრული განკურნება იმას ნიშნავს, რომ, უპირველესად, დარწმუნებული უნდა ვიყოთ, რომ განრისხება არ შეიძლება არც სამართლიანი მიზეზით და არც უსამართლოდ, რადგან, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მაშინვე დავკარგავთ კეთილგონიერებას, სწორად განსჯის უნარს, პატიოსნებას და სიმართლისაკენ სწრაფვას, რამეთუ ჩვენს გულში არსებულ საწყის სინათლეს მრისხანების წყვდიადი დაფარავს. და როდესაც სულს მრისხანება დაეუფლება და მის უბიწოებას შერყვნის, ის ვეღარ იქნება სულიწმიდის სამკვიდრებელი;

დაბოლოს, უნდა გავაცნობიეროთ, რომ მრისხანებაში მყოფნი ვერ ვილოცებთ ღვთის წინაშე. ასევე უნდა ვიფიქროთ იმის შესახებ, რომ ადამიანის მდგომარეობა არ არის უცვლელი – მან არ იცის როდის ელის სივკდილი – უნდა ვიფიქროთ იმის შესახებაც, რომ ნებისმიერ დღეს შეიძლება დავტოვოთ სხეული და გადავინაცვლოთ იმქვეყნად, მაშინ უსარგებლო იქნება ჩვენ მიერ დაცული უბიწოება, სიმდიდრეზე უარისთქმა, მარხვისა და მღვიძარების ღვაწლი, რადგან უკვე ამ ერთი ვნების – მრისხანებისა და სიძულვილის გამო სამყაროს მსაჯული მარადიული სასჯელით გვემუქრება.